Trong chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý viêm, đặc biệt là viêm hệ thống hoặc nhiễm trùng nặng, việc lựa chọn chỉ dấu sinh học phù hợp đóng vai trò quan trọng. Interleukin-6 (IL-6) và C-reactive protein (CRP) là hai xét nghiệm phổ biến được sử dụng trong đánh giá mức độ viêm. Tuy nhiên, mỗi marker có cơ chế sinh học khác nhau, dẫn đến sự khác biệt rõ rệt về thời điểm tăng, độ nhạy và giá trị lâm sàng. Bài viết này giúp bạn phân biệt rõ ràng IL-6 và CRP, từ đó đưa ra quyết định xét nghiệm chính xác hơn trong từng tình huống.

1. Tổng quan về IL-6 và CRP

Interleukin-6 (IL-6)

IL-6 là một cytokine tiền viêm chủ lực, được tiết ra sớm bởi các tế bào miễn dịch (đại thực bào, lympho T) ngay sau khi có tổn thương mô, nhiễm trùng hoặc phản ứng viêm. IL-6 không chỉ khởi động chuỗi phản ứng viêm mà còn kích thích gan sản xuất CRP.

• Thời gian tăng sau viêm: 2–4 giờ

• Đỉnh nồng độ: 6–12 giờ

• Nguồn gốc: Bạch cầu đơn nhân, lympho, mô tổn thương

• Vai trò: Kích hoạt viêm hệ thống, định hướng đáp ứng miễn dịch

C-reactive protein (CRP)

CRP là protein pha cấp, được tổng hợp chủ yếu tại gan dưới tác động của IL-6. Đây là chỉ số kinh điển và phổ biến nhất dùng để đánh giá viêm trong lâm sàng thường quy.

• Thời gian tăng sau viêm: 6–8 giờ

• Đỉnh nồng độ: 24–48 giờ

• Nguồn gốc: Gan

• Vai trò: Gắn với vi khuẩn và tế bào hoại tử để kích hoạt bổ thể, hỗ trợ thực bào

2. So sánh IL-6 và CRP theo tiêu chí lâm sàng

Theo Hiệp hội Hồi sức và Cấp cứu châu Âu (ESICM), IL-6 được đánh giá là chỉ dấu sớm và đáng tin cậy hơn CRP trong nhiều tình huống viêm nặng hoặc sốc nhiễm trùng (Nguồn: Critical Care, 2022).

3. Ứng dụng lâm sàng: Khi nào chọn IL-6, khi nào chọn CRP?

Nên chọn IL-6 khi:

• Cần phát hiện sớm viêm toàn thân trước khi các dấu hiệu lâm sàng biểu hiện rõ

• Đánh giá tiên lượng COVID-19 nặng, chỉ định kháng thể chống IL-6 (Tocilizumab)

• Theo dõi cơn bão cytokine, đặc biệt trong ung thư, hậu ghép tạng, CAR-T cell therapy

• Các trường hợp nhiễm trùng nặng cần phản ứng điều trị nhanh (ICU)

Nên chọn CRP khi:

• Sàng lọc viêm trong cộng đồng (nhiễm khuẩn hô hấp nhẹ, viêm khớp, viêm phổi)

• Theo dõi điều trị kháng sinh ở tuyến cơ sở

• Đánh giá mức độ viêm trong bệnh lý tự miễn (lupus, viêm khớp dạng thấp)

Nên kết hợp cả IL-6 và CRP khi:

• Bệnh nhân có diễn biến nhanh, sốc nhiễm trùng, tổn thương đa cơ quan

• Cần phân tầng nguy cơ và theo dõi đáp ứng điều trị sinh học

• Trường hợp COVID-19 trung bình – nặng có dấu hiệu suy hô hấp

4. Nhận định từ chuyên gia và hướng dẫn tại Việt Nam

Theo Bộ Y tế Việt Nam (Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị COVID-19 – bản cập nhật tháng 8/2021), IL-6 là một trong những xét nghiệm được khuyến cáo theo dõi tại ICU để đánh giá nguy cơ tiến triển thành suy đa cơ quan. Trong khi đó, CRP được khuyến cáo sử dụng rộng rãi tại các khoa điều trị thông thường để theo dõi đáp ứng với điều trị kháng sinh.

Bác sĩ Trần Văn Ngọc (Chủ tịch Hội Hô hấp TP.HCM) từng chia sẻ với Báo Thanh Niên (2022):

“Nếu chỉ làm CRP thì chúng ta đang nhìn ‘phản ứng muộn’ của hệ miễn dịch. IL-6 cho phép can thiệp sớm hơn, đặc biệt ở bệnh nhân nguy kịch.”

Cả IL-6 và CRP đều là chỉ dấu viêm có giá trị, nhưng phục vụ những mục đích khác nhau trong thực hành y khoa. IL-6 nổi bật với khả năng phản ánh sớm và nhạy hơn trong viêm cấp hoặc phản ứng hệ thống mạnh, trong khi CRP phù hợp hơn với giám sát điều trị và theo dõi dài hạn. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai chỉ số này sẽ giúp bác sĩ cá thể hóa điều trị, nâng cao hiệu quả chẩn đoán và tiên lượng, đặc biệt trong giai đoạn y học đang hướng đến sự chính xác và tối ưu hóa chi phí xét nghiệm.

Nguồn tham khảo

• Critical Care, European Society of Intensive Care Medicine, 2022 – ccforum.biomedcentral.com

• New England Journal of Medicine, 2020 – nejm.org

• Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị COVID-19 – Bộ Y tế Việt Nam, 2021 – moh.gov.vn

• Báo Thanh Niên, 2022 – thanhnien.vn

• Journal of Clinical Laboratory Analysis, Wiley, 2021 – “Comparative dynamics of IL-6 and CRP in sepsis”