Tại Việt Nam, đái tháo đường (ĐTĐ) và tiền đái tháo đường đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở các tỉnh thành không thuộc đô thị lớn. Sự phát triển của hệ thống xét nghiệm tự động, trong đó có xét nghiệm HbA1c định lượng, đang mở ra cơ hội sàng lọc và phát hiện sớm ĐTĐ ngay từ tuyến y tế cơ sở.
1. HbA1c là gì và vì sao quan trọng?
HbA1c (hemoglobin glycated) là chỉ số phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2–3 tháng gần nhất. Không giống xét nghiệm glucose lúc đói (FPG) dễ bị dao động bởi thức ăn, tâm lý hay thuốc, HbA1c ổn định hơn và không cần nhịn đói trước khi xét nghiệm.
- Ngưỡng chẩn đoán tiền đái tháo đường: HbA1c từ 5.7% đến 6.4%
- Chẩn đoán ĐTĐ: HbA1c ≥ 6.5%
Theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), HbA1c hiện là tiêu chuẩn chẩn đoán chính thức bên cạnh glucose huyết tương.
2. Ưu điểm của HbA1c tự động so với phương pháp truyền thống
Trong quá khứ, HbA1c được định lượng chủ yếu bằng phương pháp HPLC bán tự động tại các bệnh viện lớn. Tuy nhiên, với sự phát triển của các hệ thống xét nghiệm tự động hóa hoàn toàn (fully automated analyzers) từ năm 2020–2024, nhiều tỉnh thành như Đồng Tháp, Quảng Nam, Nghệ An… đã triển khai xét nghiệm HbA1c tại bệnh viện đa khoa tỉnh, trung tâm y tế tuyến huyện.
Lợi ích của HbA1c định lượng tự động:
- Không cần chuẩn bị trước (nhịn đói)
- Thời gian trả kết quả nhanh (chỉ 30–60 phút)
- Độ chính xác cao, ít bị ảnh hưởng bởi thời điểm lấy mẫu
- Có thể tích hợp vào chương trình tầm soát cộng đồng
Theo báo Sức khỏe & Đời sống (2023), gần 50% bệnh viện tuyến tỉnh đã tích hợp xét nghiệm HbA1c vào gói khám sức khỏe định kỳ, giúp phát hiện sớm ĐTĐ và tiền ĐTĐ tại cộng đồng.
3. Vai trò của HbA1c trong sàng lọc tiền đái tháo đường
Vì sao cần sàng lọc tiền đái tháo đường?
Theo Liên đoàn Đái tháo đường Thế giới (IDF), khoảng 1/2 số người bị tiền đái tháo đường sẽ chuyển thành ĐTĐ type 2 sau 5–10 năm nếu không can thiệp. Điều đáng lo ngại là giai đoạn tiền ĐTĐ thường không có triệu chứng điển hình.
Tại Việt Nam:
- Tỷ lệ tiền ĐTĐ chiếm 12–15% dân số trưởng thành, đặc biệt ở lứa tuổi 40 trở lên
- Nhiều người không được tầm soát sớm do ngại nhịn đói hoặc điều kiện y tế hạn chế
HbA1c giải quyết các rào cản đó nhờ:
- Tính ổn định (không phụ thuộc bữa ăn gần nhất)
- Dễ triển khai ở chiến dịch cộng đồng, trạm y tế lưu động
- Theo dõi lâu dài hiệu quả điều trị lối sống hoặc thuốc
4. Khi nào nên xét nghiệm HbA1c?
Chỉ định sàng lọc HbA1c được khuyến nghị cho các nhóm nguy cơ cao:
- Người ≥ 40 tuổi
- Thừa cân – béo phì (BMI ≥ 23)
- Tăng huyết áp, rối loạn lipid máu
- Tiền sử gia đình có người mắc ĐTĐ
- Phụ nữ có tiền sử tiểu đường thai kỳ
Ngoài ra, người có triệu chứng như:
- Khát nhiều, tiểu nhiều, sụt cân không rõ nguyên nhân
- Mệt mỏi kéo dài, hay nhiễm trùng da
Tần suất xét nghiệm HbA1c:
- 1 lần/năm nếu chỉ số bình thường
- 2–4 lần/năm nếu đã chẩn đoán tiền ĐTĐ hoặc đang điều trị
5. Lưu ý khi làm xét nghiệm HbA1c
Không phù hợp trong một số trường hợp:
- Thiếu máu nặng
- Bệnh lý huyết sắc tố (HbE, HbS…)
- Suy thận mạn, truyền máu gần đây
Trong các trường hợp này, bác sĩ có thể chỉ định OGTT (test dung nạp glucose) để thay thế.
Bảo quản mẫu:
- Mẫu máu toàn phần EDTA
- Có thể bảo quản 4–7 ngày ở 2–8°C
Xét nghiệm HbA1c định lượng tự động là giải pháp hiệu quả, chính xác và dễ triển khai cho sàng lọc tiền đái tháo đường và theo dõi điều trị ĐTĐ type 2, đặc biệt tại các bệnh viện tuyến tỉnh và huyện. Việc mở rộng ứng dụng HbA1c ra cộng đồng không chỉ giúp phát hiện sớm, can thiệp sớm, mà còn giảm thiểu gánh nặng biến chứng mạn tính do đái tháo đường gây ra.
Trong giai đoạn y tế Việt Nam đang chuyển hướng sang dự phòng chủ động và quản lý bệnh mạn tính theo mô hình y học gia đình, HbA1c chính là “trạm gác sinh hóa” đầu tiên giúp phát hiện nguy cơ – ngăn biến chứng.
Nguồn tham khảo
- Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) – Standards of Medical Care in Diabetes 2023
- Tổ chức Y tế Thế giới – WHO Diagnostic Criteria for Diabetes Mellitus
- Sức khỏe & Đời sống, Bộ Y tế, 2023 – suckhoedoisong.vn
- IDF Diabetes Atlas, 10th Edition – idf.org
- Vietnam National Endocrinology Hospital Reports, 2022–2023